Târihin doğru yazılması kadar, doğru anlaşılması da millî mukadderâtı tâyin edici bir mühim iştir. Ne yazık ki, ikinci şık üzerinde tam mutâbakat sağlanabilmiş değil. Birincisinin, yâni doğru târih yazma safhasının kapağını kaldıracak gücümüz, henüz yok.
Eğri demeyelim ama, en azından eksik târih metinlerini, yazılanın çok uzaklarında mânâlandırmak, mes’eleyi doğru-yanlış çizgisinden çıkarıp, kasıt tuzaklarına yem yapıyor.
Türk târihinin, bütün kaynaklarına inilerek elde edilmiş bir hülâsâsı bugüne kadar ortaya konamadı. Ama, iyi niyetli çalışmaların aldığı mesâfe de küçük görülemez. Akademik dimâğın hamûlesi hâline gelmiş, steril denebilecek bu bilgiler yığınını; başta siyâsî otorite olmak üzere, her muhît, kendi emeline göre sermâyesine katıyor.
Târihin, laboratuar ilimleri gibi, istenildiği zaman ve miktarda tekrarlanabilen malzemesi bulunmuyor. Ancak, yeterli ibret ve dersin alınamaması yüzünden tekerrür eden târihden bahsedilebilir ki, o da, felâket dozunun artmasına işâret eden bir durum.
Nâilî’nin, cânânı yanındaki perîşân ve çâresiz hâlini anlattığı şu dörtlük, aslında târihimizin eli-kolu bağlı oturuşunun da resmi gibi duruyor:
Nâilî boynu bağlı bir kuldur,
Nev-giriftâr-ı kayd-ı kâküldür,
Bes ki, âzürde-i tegâfüldür,
Döyemez intizâra sultânım…
Şâirin, ilgisizlikten incinmiş portresi, Türk târihinin hemen her köşesine sirâyet etmiş vaziyette. Dayanamaz sözünün pek orijinâl bir söylenişi, günümüz zihnine hayli değişik tedâîleri de takdîm ediyor. Diyemezden dövemeze uzanan bu tedâî mangası, zamâne elinde sürgüne gönderilen târihin, dramatik duruşuna dikkat çekiyor.
Aynı Nâilî:
Hevâ-yı aşka uyub kûy-ı yâra dek gideriz,
Nesîm-i subha refîkız, bahâra dek gideriz.
derken, çıktığı yolculuğun menzîlinden habersiz görünüyor. Türk târihine bühtan ve sirkât tohumu atanlar, nereye gideceklerini çok iyi biliyorlardı. O son noktanın, bugün gelinen yer olduğunu zannediyorsanız, yanılıyorsunuz. İlerisi için çizilen çıfıt plânında, şimdiki durumumuza gıpta edilecek nedâmet hengâmı şekillendirilmiş.
Düşünebiliyor musunuz, bu büyük milletin çocukları, daha düne kadar şarabını tatmak için Kıbrıs Adası’nı alan atalarıyla, târih derslerinde tanıştırılıyordu.
1570 yılındaki siyâsî tablonun ortaya koyduğu Kıbrıs stratejisinden hiç bahsetmeyen; etrâfı Türk topraklarıyla çevrilmiş bu adaya âit plân, tasavvur ve hayâllerimizden bî-haber ders kitabı, o şanlı fütûhât programını şarap kadehi ciddîyetsizliğine kurbân ediyor.
Belli bir maksada yönelik tecâhül, kin ve hasedle beslenince, meydân na çıkan fotoğraf, cüceler âlemine zevk verir oldu.
Nâbî merhûm, şiirdeki rakîblerine seslenirken, biraz da boy kısalığından dem vuruyordu:
Baksan ekser sühân-ı şâir-i hâm
Zülf ü sünbül, gül ü bülbül, mey ü câm,
Çıkamaz dâire-i dil-berden
Kadd ü hadd ü leb ü çeşm-i tenden
Geh bahâra tolaşır geh çemene,
İlişür serv ü gül ü yâsemene
Muazzam ölçülerdeki Türk târihini, kasîrü’l-aklın kalemine, diline ve eline bırakamayız…
Üzerinde yaşadığımız topraklar; stratejik, jeopolitik bir sürü sebep yüzünden, başağrısı bol diyârlar listesinin zirvesinden hiç inmiyor. Buna, tapu bedeli denilebileceği gibi, fatalist gözlükle kader yakıştırması da yapılabilir. Nâbî de ikinci gruba katılıyor:
Ne sendendir, ne bendendir, ne çarh-ı kîne-verdendir,
Bu derd-i ser, humâr-ı neşve-i câm-ı kaderdendir.
Tabiî ki, koca Nâbî’nin başındaki ağrı ve onun sebebi, Türkiye’nin Milenyum Çağı’nda ortaya çıkan klinik raporuna çok uzak mevkide duruyor. Fakat ağrıya bakışı ile vardığı netice, ne kadar aktüel ifâde edilmiş. Zâten büyük şâirliğin mihekk taşı burada, yâni, vücûda uygun elbîse dikme hünerinde yatıyor.
Nâbî’deki bu ustalık mâdeni, tecrübeye de aynı misâfirperver tavrını gösterip, saygıda kusûr etmiyor:
Bâğ-ı dehrin hem hazânın, hem bahârın görmüşüz,
Biz, neşâtın da, gamın da rûzıgârın görmüşüz.
diyen güngörmüşlük imbiği, Türk’ün hükmüne giren-çıkan yedi iklîm-dört köşeyi de anlatmış olmuyor mu?
Hani, dili olsa da söylese dediğimiz asır-dîde çınarlar, binâlarla hâlâ akıp giden sular var ya; işte onların ağzından çıkmış gibi duran bu nefis beyit, aynı zamanda bahârın, neşâtın tekrar geleceğinin de müjdecisi.
Ordu-millet mefhûmu, Dünyâ’nın gelmiş-geçmiş soyları arasında, sâdece Türk’e uygun düşmüştür. Dün olduğu gibi, bugün de, aynı sıfat bizim patentimiz altındadır.
Yahyâ Kemâl, Süleymâniye’de Bayram Sabâhı’nda her ne kadar Türk milleti için:
Ordu-milletlerin en çok dövüşen, en sarpı
hitâbını kullanmışsa da, böyle bir sıralama, ancak Türk toplulukları arasında yapılabilir.
Ordu-millet olmanın çok büyük birkaç şartı arasında, vatan sevgisi, kınalı gelinin duvağı gibi pul parıldatıyor. Çağ açıp kapayan azmin arka plânında, had safhada bir vatan muhabbeti bulunmaktadır. Vatan, Türk’ün hem canı, hem cânânıdır. Bundan dolayı, vatan üzerinde zaman zaman aksi ve hüzünlü rüzgârların esmesi, ümîdin sekteye uğramasıdır, kaybolması değil.
Yine Nâbî’nin, sitemin kaynağını keşfe çalıştığı mısrâları, vatan seyâhatine bir hayli kılavuzluk yapıyor:
Hayâlinden gelir gam hâtıra, cânâneden gelmez.
Sitem, hep âşinâlardan gelir, bîgânelerden gelmez.
Cânân ve âşinâ târiflerine uyan nice güzellik arasına, hiç teklîf almadan vatan da girer. Ondan gelecek sitem, katlanmaktan şikâyet edilmeyecek tat ve hazdadır.
Türk târihi, Türk’ün vatanı uğruna yaptığı fedâkârlıkların târihidir. Yaklaşık bir asır önce, her çeşit tâlihsizliğe rağmen, hâlâ üstünde dolaşabildiğimiz vatan coğrafyası, şimdi elimizde kalan azîz parça ile mukâyese edildiğinde; bir tarafta yüzlerce odası, salonu olan bir kâşâne, diğer yanda küçücük stüdyo dâire görülüyor. Nefes darlığımızın temelinde, bu mekân küçülmesinden gelen oksijensizlik var.
Bize, mevcud vatanımızı da çok gören dış mihraklar ve onların maşası durumundaki iç figüranlar, sitem değil, mahkûmiyet karârı çıkarsalar bile, Türk’ü vatanından soğutamazlar. Çünkü harâret damardan geliyor…
Türk şiirinde İstanbul sevdâlısı sayılabilecek birkaç isim arasında Yahyâ Kemâl’le birlikte öne çıkan bir de Nedîm var. Lâle Devri’nin bu sembol ismi, dîvân geleneğinin çok mühim zincirlerinden mekânsızlığı, kırıp atarak, İstanbul’u ve semtlerini adlarıyla anmıştır.
Nedîm’in tasvir ettiği İstanbul, bugün kayıplara karışmış. Vaktiyle onun vasfettiği dilberi bulamadığı bu şehirde, biz şimdi kaybolan İstanbul’u arıyoruz:
Yok, bu şehr içinde senin vasfettiğin dilber Nedîm,
Bir perî-sûret görünmüş, bir hayâl olmuş sanâ!
hayıflanması, megapol ebâdında büyümüş. Bu çıldırtan kalabalık manzarasına bakanlar, söz sihriyle ahâli îcâdına yeltenen Nedîm’in mısrâlarına ilticâ ediyorlar:
Bir sen ü bir ben ü bir mutrib-i pâkize-edâ,
İznin olursa eğer, bir de Nedîm-i şeydâ,
Gayri yârânı bugünlük edib ey şûh fedâ
Gidelim serv-i revânım yürü Sa’dâbâd’a.
Sultan Üçüncü Ahmed Hân ile Muşkaralı İbrâhim Paşa’nın aydınlık zihinleri ve ileriye uzatılmış projektörleri bir yana, 1703-1730 arasındaki bu dinlenme molasına çok ihtiyâcımız vardı. Sultan İkinci Murad’ın ışıltılı kültür hamlelerinin daha geniş çaplısı, Nedîm’in hayat yıllarına rastladı. Mercimek Ahmed’in Kaabûsnâme tercümesiyle girdiği dil bahçesi, üç asır içinde Nedîm’ce güllere su verecek toprak randımanına kavuştu:
Sıkılma bezme gel, bîgâne yok, dâvetlimiz ancak
Nedîmâ bendeniz var, bir dahî sultânımız vardır
söyleyişinde ulaşılan su yumuşaklığı ve akışı, Türkçenin yüz akı olarak, hâlâ serinlik veriyor.
Hele şu, besteye ihtiyâcı olmayan, mûsıkî yüklü kelime meş’alesine ne demeli?
Tahammül mülkünü yıktın, Hülâgû Han mısın kâfir?
Aman Dünyâ’yı yakdın,âteş-i sûzân mısın kâfir?
Kız oğlan nâzı nâzın,şeh-levend âvâzı âvâzın,
Belâsın ben de bilmem, kız mısın, oğlan mısın kâfir?
çok yukarılarda kurulmuş bu şâir otağında; hem fazlalık ve pürtüklerinden arınmış bir dil sükûneti var, hem de haklı meydân okuyuş. Nitekim Nedîm’âne peşrev çekmenin gazele aksi, pek dayanılmaz perdededir:
Düşmen ne denlü saht ise de şâd ol ey Nedîm!..
Seng üzre gösterir zer-i kâmil âyârını.
Lâle Devri demekle bir çiçek mekânına hapsedilmeye çalışılan koskoca bahçeler mahşeri, artık sâdece bir isimden ibâret kalan Sa’dâbâd maestroluğundaki gür sadâlı koro, icrâsını yine Nedîm’in mısrâlarında sürdürüyor:
İzn alub Cum’â namâzına diyü mâderden,
Bir gün uğrılayalım çarh-ı sitem-perverden,
Dolaşıb iskeleye doğru nihân yollardan,
Gidelim serv-i revânım, yürü Sa’dâbâd’a.
Sâde vatandaşın mahalle ve sokak serencâmı; olanca mâsûmiyeti ve kaçamak hevesiyle, burada söze iltihâk ediyor.
Türk târihinin, art arda sıralanan muhârebeler yekûnundan ibâret olmadığını görmek ve anlamak isteyenler, zahmet edip Nedîm’i okusunlar. Zahmetlerine fazlasıyla değecek bir letâfet sofrası, onları bekliyor.
Dede unvânı ile anılmasına rağmen, pek genç denilecek bir yaş içindeyken vefât ettiğinde:”Bu siyah sakal beyaz kefene yakışmadı” diye ardından ağıt tutulan Şeyh Gâlib, her şeyden önce tam bir Mevlevî idi.Şiirlerinde –bilhassa Hüsn ü Aşk’ında- sık sık Mevlânâ ve Mesnevî boyası görenlere cevâbı, hayırhah vâris edâsındadır:
Esrârını Mesnevî’den aldım,
Çaldımsa da mîrî malı çaldım.
Sultan Üçüncü Selîm Hân’ın san’at damarlarını besleyen mühim şahsiyetler arasında Şeyh Gâlib de vardır. Hâkânî damgalar taşıyan Nizâm-ı Cedîd üslûbu, tasavvuf desteklidir. Yenikapı ve Galata Mevlevîhânelerinin kanat seslerine, imparatorluk coğrafyasının muhtelif şehirlerinden tanıdık selâmlar gönderiliyordu.Belki de, dîvân şiirine son ihtişamlı sesi veren dehânın arka plânında, realitenin bol hüzünlü tecellîlerini aramak gerekiyor. Tevekkül dozunun arttığı demlerde,cemiyetin bîçâre Dünyâ hâli gözden saklanmak istenir.
Gâlib Dede’nin tavsiyesi de aynı kıvamda gibi:
Tedbîrini terk eyle takdîr Hudâ’nındır,
Sen yoksun, o benlikler hep vehm ü gümânındır.
Birden bire bul aşkı ,bu tuhfe bulanındır.
Âşıkda keder neyler, gam halk-ı cihânındır.
Koyma kadehi elden, söz pîr-i mugânındır.
Baştan sona terk fikrini işleyen bu mısrâlar, Gâlib imzâsını taşımasa, ihtimâl başka vâdi ve muhîtlerin havasına karışacak, sınır ihlâli yapacak tarzda duruyor. Pîr-i mugân hil’ati, üstüne geçirilen vücûda nasıl da çabuk oturuyor?
